φωτ.: Albert William Allard
Όταν μιλάμε για άμυνες στην ψυχοθεραπεία σίγουρα δεν αναφερόμαστε σε κάτι το οποίο εμφανίζεται μόνο σε αυτή τη διαδικασία. Άρα πρόκειται κατ αρχάς για μια ψυχική διεργασία που προϋπάρχει και στην καθημερινότητα μας. Κι επειδή στην καθημερινότητα του καθένα δεν βρισκόμαστε παρατηρούμε το φαινόμενο αυτό στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής σχέσης και μόνο εκεί μπορούμε να βγάλουμε τα όποια συμπεράσματα.
Κάνοντας μια απλή σκέψη θα λέγαμε ότι η άμβλυνση των αμυνών αποτελεί και το κλειδί σε μια διαδικασία θεραπευτική. Είναι ίσως το μόνο ζητούμενο και προαπαιτούμενο ώστε να θεωρηθεί ότι αυτή η διαδικασία “έπιασε τόπο”.
Δεν είμαι σίγουρος για το πόσο είναι στο χέρι κάθε θεραπευτή το να “επέμβει” σε αυτό. Ίσως περισσότερο θα έλεγα σκοπός του επαγγελματία είναι να διερευνήσει μέχρι που μπορεί να το φτάσει. Κι αφού διαπιστώσει τα όρια του ασθενούς τότε και μόνο τότε θα πρέπει να αναλογιστεί για ποιό λόγο υπάρχουν αυτά τα όρια και πόσο χρήσιμα είναι στον ασθενή το να τα διατηρεί.
Άλλωστε για κάποιο περίεργο λόγο ο ίδιος ο ασθενής χτύπησε την πόρτα μας έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του αυτό ακριβώς το πράγμα.. Να περιορίσει τις άμυνες του οι οποίες σε βάθος χρόνου έκαναν ένα μέρος της ζωής του, ή ακόμα και ολόκληρη τη ζωή του δυσλειτουργική για εκείνον. Σίγουρα δεν έκανε αυτό τον συνειρμό όταν ήρθε στο γραφείο μας.. Παραφράζοντας όμως την λογική του με ψυχολογικούς όρους δίνουμε αυτό το νόημα στο “απονενοημένο” εγχείρημα του να μπει σε “μπελάδες”.
Γιατί όπως και να το κάνουμε “μπελάς” είναι να θέλεις να περιορίσεις ή να διευρύνεις τα όρια σου ενώ τόσα χρόνια μια χαρά ζούσες με αυτά κάνοντας εξαιρετική παρέα μαζί τους.
Δεν είμαι σίγουρος ακριβώς για τον όρο άμυνες αν μπορούμε να βάλουμε έναν επιθετικό προσδιορισμό “προς τα μπροστά” ή “προς τα πίσω”. Δηλαδή αν αφορά κάτι που μας ωθεί σε μια ενεργητικότητα και μας ανοίγει το δρόμο για δράση ή αν πρόκειται για κάτι που μας συγκρατεί από τη δράση και μας περιορίζει. Σίγουρα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε αυτό όποια κλινική κατεύθυνση κι αν έχει ο καθένας μας! Σε μια πρώτη σκέψη θα τολμούσα να πω και τα δύο.
Μας ωθεί σε μια ενεργητική συμπεριφορά η ενεργοποίηση των αμυνών μας. Από την άποψη της επιλεκτικότητας. Δηλαδή επιλέγουμε μέσα από μια ευρεία γκάμα εκείνη τη συμπεριφορά η οποία φαίνεται να μας αποδίδει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση σε μια ή περισσότερες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε. Από αυτή την άποψη είναι ενεργητικές οι άμυνες μας. Και από την άλλη μπορεί άνετα να μας περιορίσει σε καταστάσεις “παθητικές” . Δηλαδή να υπάρξει μια έκπτωση της ενεργητικότητας μας από τη σκοπιά του φρεναρίσματος και της προστασίας μας από πιθανούς κινδύνους.
Νομίζω ότι εξαρτάται από ποιά σκοπιά μπορεί να το δει ο καθένας μας και να αποδώσει όρους ενεργητικότητας ή παθητικότητας στις άμυνες του.
Θεωρητικά πάντα για το ίδιο πράγμα που μιλάμε – τις άμυνες – ένας θεραπευτής θα μπορούσε σε μια δεδομένη στιγμή να τις χαρακτηρίσει παθητικές για τον ασθενή του ενώ την ίδια ώρα ο ίδιος ο ασθενής του να νοιώθει ότι κάνει μια άκρως ενεργητική επιλογή στις διαδρομές που ακολουθεί εκείνη την περίοδο..
Για να κατανοήσουμε όμως τον όρο “άμυνα” ίσως θα πρέπει να τον εξετάσουμε στην κυριολεξία του όρου. Δηλαδή αμυνόμαστε ενάντια σε κάτι. Σε μια εισβολή ή σε έναν κίνδυνο. Άσχετα αν αυτό γίνεται συνειδητά ή όχι φαίνεται ότι οι άμυνες μας ενεργοποιούνται από το κομμάτι εκείνο του ψυχισμού μας που μας διατηρεί στην πραγματικότητα. Λογικά αναφερόμαστε τότε στον όρο του “εγώ”. Ίσως τελικά οι όροι ¨εγώ” και “άμυνες¨ να είναι μεταξύ τους τόσο στενά συνδεδεμένοι έτσι ώστε να μην μπορεί ο ένας να υπάρξει χωρίς την παρουσία του άλλου. Δηλαδή αυτό που τόσο διαδεδομένα ακούγεται ως “οι άμυνες του εγώ”.
Λουκάς Αργυρίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτής
Αερόστατο 