φωτ.: Walker Evans

Όλοι μας μπορούμε να δούμε πόσο διακαώς ένα μικρό παιδί έχει ανάγκη να πιστέψει ότι η Μαμά ή ο Μπαμπάς του έχουν τη δύναμη να το προστατέψουν από όλους τους κινδύνους της ζωής. Όσο μεγαλώνουμε, ξεχνάμε πόσο τρομακτικό είναι για τα παιδιά να έρχονται αντιμέτωπα, για πρώτη φορά, με την πραγματικότητα της εχθρότητας, της ασθένειας και της κακοτυχίας, του θανάτου και άλλων σημαντικών κινδύνων (βλ.Brenner, 1982). Ένας από τους τρόπους που χρησιμοποιούν τα μικρότερα παιδιά για να αντιμετωπίσουν αυτούς τους σαρωτικούς φόβους είναι να πιστέψουν ότι κάποιος άλλος, κάποια καλοκάγαθη παντοδύναμη εξουσία, έχει τον έλεγχο των πραγμάτων. Στην πραγματικότητα, αυτή η επιθυμία των μικρών παιδιών να πιστεύουν ότι τα άτομα που κυβερνούν τον κόσμο είναι από τη φύση τους πιο σοφά και πιο ισχυρά από τους συνηθισμένους ανθρώπου που πέφτουν σε σφάλματα, επιβιώνει στους περισσότερους από εμάς και σε μεγαλύτερη ηλικία. Μάλιστα, μπορούμε να τη διαπιστώσουμε από τον βαθμό της αναστάτωσης που αισθανόμαστε, όταν τα γεγονότα της ζωής μας υπενθυμίζουν ότι μια τέτοια ερμηνεία είναι απλώς και μόνον δική μας επιθυμία.
Η πεποίθηση των μικρών παιδιών ότι η μητέρα τους ή ο πατέρας τους είναι υπεράνθρωποι, είναι ταυτόχρονα ευλογία αλλά και κατάρα για τους γονείς. Αναμφισβήτητα είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα που δίνει στους γονείς την ισχύ να καταπραϋνουν τα ‘’βαβά’’ των παιδιών τους. Αν και δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκινητικό από την απόλυτη και γεμάτη αγάπη εμπιστοσύνη του παιδιού προς τους γονείς του, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να φέρει τους γονείς στα όρια της απόγνωσης. Θυμάμαι, για παράδειγμα, μια από τις κόρες μου που παρουσίασε κρίση θυμού στην ηλικία των δυόμισι ετών, όταν προσπάθησα να της εξηγήσω ότι δεν μπορούσα να κάνω τη βροχή να σταματήσει, ώστε η μικρή να πάει για κολύμπι.
Όλοι μας εξιδανικεύουμε. Φέρουμε μέσα μας υπολείμματα της ανάγκης να αποδώσουμε ιδιαίτερη αξία και δύναμη σε άτομα από τα οποία εξαρτιόμαστε συναισθηματικά. Η φυσιολογική εξιδανίκευση αποτελεί ένα ουσιαστικό μέρος της ώριμης αγάπης (Βergmann, 1987). Επιπλέον, η τάση που αναπτύσσεται στην πορεία του χρόνου και αναφέρεται στη σταδιακή άρση της εξιδανίκευσης ή την υποτίμηση εκείνων με τους οποίους είχαμε συναισθηματική σχέση σαν παιδιά, φαίνεται ότι είναι ένα φυσιολογικό και σημαντικό βήμα της διαδικασίας αποχωρισμού-εξατομίκευσης. Κανένας δεκαοκτάχρονος που εγκαταλείπει με τη θέλησή τους το σπίτι του, δεν αισθάνεται ότι το μέρος που αφήνει είναι καλύτερο από το μέρος που σκοπεύει να πάει, ωστόσο, σε μερικά άτομα η ανάγκη της εξιδανίκευσης φαίνεται ότι δεν διαφοροποιείται και πολύ από τη μορφή που είχε κατά τη βρεφική ηλικία. Η συμπεριφορά τους φανερώνει ότι μέσα τους επιβιώνουν στοιχεία μιας αρχαϊκής και αγωνιώδους προσπάθειας να αναχαιτίσουν τον εσωτερικό τους φόβο, μέσω της πεποίθησης ότι κάποιος, στον οποίο μπορούν να προσκολληθούν, είναι παντοδύναμος, παντογνώστης και πανάγαθος και ότι μέσω της ψυχολογικής συγχώνευσης με αυτόν τον υπέροχο Άλλο θα είναι ασφαλείς. Ελπίζουν, επίσης, να απαλλαγούν από τη ντροπή: η απόρροια της εξιδανίκευσης και της συνακόλουθης πεποίθησης ότι ο άλλος είναι τέλειος, είναι ότι το άτομο δεν ανέχεται τις δικές τους ατέλειες. Η συγχώνευση με ένα εξιδανικευμένο αντικείμενο εμφανίζεται ως ένα ελκυστικό αντίδοτο σε αυτήν την κατάσταση.
Η λαχτάρα τους βρέφους για την παντοδύναμη τροφό του, εκφράζεται άμεσα και στις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων. Πιο προβληματικές είναι οι καταστάσεις που αφορούν την επιμονή ενός ατόμου ότι ο ερωτικός του σύντροφος είναι τέλειος ή ότι ο προσωπικός του γκουρού είναι αλάθητος ή ότι το σχολείο του είναι το καλύτερο ή ότι το γούστο του είναι ακαταμάχητο ή ότι η κυβέρνηση της χώρας του δεν είναι δυνατόν να κάνει σφάλματα και άλλες συναφείς αυταπάτες. Τα άτομα που συμμετέχουν σε αιρέσεις προτιμούν να πεθάνουν παρά να υποτιμήσουν τον αρχηγό τους που είναι στα όρια της τρέλας. Σε γενικές γραμμές, όσο πιο εξαρτημένο είναι ή αισθάνεται ότι είναι ένα άτομο, τόσο πιο ισχυρός είναι ο πειρασμός της εξιδανίκευσης των άλλων. Πολλές φίλες μου, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, μια περίοδο κατά την οποία η γυναίκα έρχται αντιμέτωπη με την προσωπική της ευαλωτότητα, μου εκμυστηρεύονται την πεποίθησή τους ότι ο γυναικολόγος τους είναι ‘’υπέροχος’’ ή ‘’ο καλύτερος στον τομέα του’’.
Όταν ένα άτομο φαίνεται να ζει τη ζωή τους κατατάσσοντας όλες τις πτυχές της ζωής ανάλογα με την αξία τους, όταν κινητοποιείται από την αναζήτηση της τελειότητας διαμέσου της συγχώνευσης με εξιδανικευμένα αντικείμενα, την προσπάθεια τελειοποίησης του εαυτού του και την τάση να συγκρίνει τον εαυτό του με εναλλακτικές τις οποίες υποτιμά, τότε το άτομο αυτό θεωρείται ότι έχει ναρκισσιστική προσωπικότητα. Αν και η ψυχαναλυτική βιβλιογραφία έχει τονίσει και άλλες διαστάσεις της ναρκισσιστικής οργάνωσης, η δομική προσέγγιση της ψυχολογίας τέτοιων ατόμων τονίζει την εξάρτησή τους από την άμυνα της πρωτόγονης εξιδανίκευσης και υποτίμησης. Η ανάγκη τους για συνεχή επιβεβαίωση της ελκυστικότητας, της ισχύος, της φήμης και της σημασίας που έχουν για τους άλλους (δηλαδή της τελειότητάς τους) προκύπτει από την κατάσταση της εξάρτησής τους από αυτήν την άμυνα, από τη στιγμή που οι προσπάθειές τους για απόκτηση αυτοεκτίμησης επηρεάζονται από την ιδέα ότι για να αγαπήσει κάποιος τον εαυτό του θα πρέπει να τον τελειοποιήσει και όχι να τον αποδεχθεί όπως είναι.
Η πρωτόγονη υποτίμηση είναι η αναπόφευκτη αντίστροφη όψη της ανάγκης για εξιδανίκευση. Από τη στγμή που τίποτα στην ανθρώπινη ζωή δεν είναι τέλειο, οι αρχαϊκοί τρόποι εξιδανίκευσης είναι καταδικασμένοι να προκαλούν απογοήτευση. Όσο περισσότερο εξιδανικεύεται ένα αντικείμενο, τόσο πιο ραγδαία θα είναι η υποτίμηση που θα δεχθεί. Όσο μεγαλύτερες είναι οι αυταπάτες ενός ατόμου, τόσο πιο σκληρή θα είναι η ματαίωση από τη διάλυσή τους………….
Στην καθημερινή μας ζωή, διαπιστώνουμε κάτι ανάλογο στον βαθμό τους μίσους και της οργής που στρέφονται ενάντια σε όσους φαίνεται να υπόσχονται πολλά αρχικά και στη συνέχεια αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις προσδοκίες των γύρω τους. Ο άνδρας που πίστευε ότι ο ογκολόγος της συζύγου του ήταν ο μόνο ειδικός που μπορούσε να τη θεραπεύσει, είναι πολύ πιθανόν σε περίπτωση θανάτου της να μηνύσει τον γιατρό, επειδή από την εξιδανίκευση οδηγείται στο άλλο άκρο, την υποτίμηση. Μερικοί άνθρωποι ζουν όλη τους τη ζωή δημιουργώντας ερωτικές σχέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από επαναλαμβανόμενους κύκλους εξιδανίκευσης και απογοήτευσης. Αυτοί οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τον εκάστοτε σύντροφό τους για έναν νέο σύντροφο, κάθε φορά που αποδεικνύεται ότι ο προηγούμενος είναι ένα συνηθισμένο ανθρώπινο πλάσμα.

η Nancy McWilliams στο βιβλίο ”Ψυχαναλυτική διάγνωση” των εκδόσεων ΙΨΥ